Ζούμε σε μια κοινωνία που συνεχίζει να θεωρεί αυτονόητη την δημιουργία οικογένειας και την τεκνοποίηση. Για χρόνια κανείς δεν αναρωτιόταν αν θα κάνει παιδιά. Το μόνο που άλλαζε, ήταν το πότε, με τον κανόνα να είναι «το συντομότερο το καλύτερο». Με το ερχομό του αντισυλληπτικού χαπιού τη δεκαετία του ’60, οι γυναίκες άρχισαν να αποκτούν έλεγχο πάνω στις μεθόδους αντισύλληψης, αλλά συνέχισαν να μην προβληματίζονται σθεναρά στο αν θα κάνουν παιδιά.
Τα ΜΜΕ παρουσιάζουν τη δημιουργία οικογένειας ως τη γη της απαγγελίας, ως τον απώτερο σκοπό μιας γυναίκας και την ολοκλήρωση της. Τα τελευταία χρόνια όμως αρχίζουν να ακούγονται και οι φωνές όσων δεν έχουν παιδιά. Να μιλάνε για τη δική τους πραγματικότητα, τα συναισθήματα και τις σκέψεις τους.
Μεγαλώνοντας αυξάνεται ο αριθμός των φίλων και γνωστών που κάνουν παιδιά. Η δεύτερη ερώτηση μετά το πως σε λένε, είναι αν έχεις παιδιά. Μετά το «όχι» όμως, ακολουθεί σχεδόν πάντα μια αμήχανη σιωπή. Στην καλύτερη περίπτωση ακούς να σου λένε χαμογελώντας: «δεν χάνεις και τίποτα» καθώς αναχωρούν προς την παρέα που συζητάει για τα παιδιά τους. Μια άλλη αντίδραση είναι να μην πουν τίποτα και απλά να απομακρυνθούν, και το χειρότερο είναι το βλέμμα του σε κάνει να νιώθεις σαν ένα είδος εξωγήινου πριν φεύγουν μη έχοντας τι άλλο να πουν.
Δουλεύοντας καθημερινά με ανθρώπους ατομικά, με ζευγάρια ή με οικογένειες, έχω την ευκαιρία να ακούσω τις ιστορίες τους από διαφορετικές φάσεις ζωής. Πριν κάνουν σχέση, στη φάση του έρωτα, του γάμου, της προσδοκίας για παιδιά, της οικογένειας, του διαζυγίου, αλλά και της μοναξιάς χωρίς σύντροφο, της επιλογής ή μη για παιδιά. Θα εστιάσω στο θέμα της μη απόκτησης παιδιών και κυρίως στις γυναίκες, παρόλο που το θέμα αφορά και τους άντρες, αλλά εκτιμώ ότι οι προσδοκίες δεν είναι οι ίδιες, ούτε είναι ίδιοι οι χρονικοί περιορισμοί.
Ανάμεσα σε όσες δεν έχουν παιδιά υπάρχουν οι ακόλουθες κατηγορίες (η κατηγοριοποίηση είναι σαφώς υποκειμενική και αυθαίρετη).
- Γυναίκες που μπορούν ακόμα να τεκνοποιήσουν, αλλά δεν ξέρουν αν αυτό θα συμβεί ποτέ στη ζωή τους και νιώθουν αγωνία αν θα γίνει, πότε θα γίνει, μήπως και δεν γίνει.
- Γυναίκες που δεν έτυχε να κάνουν παιδιά. Δεν βρέθηκε η κατάλληλη συνθήκη την κατάλληλη χρονική στιγμή. Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν είτε γυναίκες που α) ήθελαν να κάνουν παιδιά, αλλά δεν υπήρξε ένας σύντροφος που να θέλει ή υπήρξε και δεν ήθελε ή δεν υπήρξε σύντροφος. Β) Γυναίκες που δεν ήταν ούτε υπέρ, ούτε εναντίων του να αποκτήσουν παιδιά, αλλά δεν το σκέφτηκαν έγκαιρα, και κάπως πέρασε ο καιρός, και όταν έφτασε η περίοδος της εμμηνόπαυσης ήταν πια αργά για να το ξανασκεφτούν. Γ) Γυναίκες που ήταν σε σχέσεις ή σε γάμους που αποφάσισαν να μην αποκτήσουν παιδιά αλλά όταν διαλύθηκε η σχέση, ήταν πλέον αργά. Σε αυτή την κατηγορία υπάρχει συχνά αμφιθυμία, αν έπρεπε να έχουν δράσει νωρίτερα ή αν έπραξαν σωστά που δεν απέκτησαν παιδιά.
- Γυναίκες που δεν θέλουν και εξ αρχής δεν ήθελαν να κάνουν παιδιά. Γυναίκες που ήξεραν ότι δεν ήθελαν να γίνουν μητέρες, που τους ήταν ξεκάθαρο ότι επιλέγουν να μην μπουν σε αυτή τη διαδικασία. Σε αυτές τις περιπτώσεις, τα συναισθήματα είναι συνήθως θετικά και έχουν ικανοποίηση και ανακούφιση για την επιλογή τους.
- Γυναίκες που δεν μπορούν να κάνουν παιδιά. Οι λόγοι που συμβαίνει αυτό, μπορεί να είναι γενετικοί, βιολογικοί (αναπάντεχη πρόωρη εμμηνόπαυση), σωματικοί, μολύνσεις/ασθένειες, αφαίρεση γεννητικών οργάνων, στείρωση, τραυματικές εμπειρίες (βιασμοί, αποβολές, εξωμήτρια κα). Σε αυτές τις περιπτώσεις συχνά, υπάρχει έντονο το συναίσθημα της απώλειας, της στεναχώριας για αυτό που δεν τους δόθηκε ποτέ η ευκαιρία να επιλέξουν. Χρειάζεται αρκετή δουλειά με τον εαυτό τους μέχρι να βρουν εσωτερική γαλήνη και αποδοχή για ότι τους έχει συμβεί.
- Γυναίκες που έχασαν τα παιδιά τους. Γυναίκες που έγιναν μητέρες αλλά μέσα από διαφορετικές ιστορίες ζωής, τα παιδιά τους πέθαναν. Εκεί τα συναισθήματα είναι βαριά. Συχνά κουβαλούν νωπή την εμπειρία της απώλειας και το πένθος είναι η μουσική υπόκρουση της ζωής τους.
Η κοινωνία συνεχίζει να προβάλλει την ανάγκη να κάνουμε οικογένεια και παιδιά σαν μονόδρομο, κάτι που στερεί την συνειδητή επιλογή. Γνωρίζω αρκετούς γονείς που αν ήξεραν τα συν και τα πλην του γονεϊκού ρόλου έγκαιρα, ίσως και να μην τον είχαν επιλέξει. Δεν θεωρώ σωστή ή λάθος καμία θέση. Απλά νιώθω πως η κοινωνία σαφώς λειτουργεί υπέρ του ζευγαριού, με την έννοια του γάμου και όχι υπέρ ανθρώπων που απλά συμβιώνουν, και δημιουργεί ενοχές αν πάρεις τον δρόμο τον λιγότερο περπατημένο.
Σαφώς και το πώς ο καθένας θα αντιμετωπίσει τις προκλήσεις τις ζωής, τους περιορισμούς και το τι επιλογές θα κάνει, αφορά την ιδιοσυγκρασία του και τα βιώματα του. Για αυτό και τα συναισθήματα του καθενός ποικίλουν, καθώς δεν έχει τόση σημασία τι βιώνουμε, αλλά τι υποκειμενικά πιστεύουμε για το γεγονός και τι δεξιότητες έχουμε να το αντιμετωπίσουμε και ποιο είναι το υποστηρικτικό μας δίκτυο.
Η ουσία είναι, πως όποια και αν είναι η ιστορία του καθενός, οι λόγοι που δεν έχουν σήμερα παιδιά είναι πολλοί και πολύ προσωπικοί. Γι αυτό χρειάζεται λίγος σεβασμός στην αθώα ερώτηση: «Εσείς γιατί δεν κάνατε παιδιά;»
Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια